نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار جمعیت شناسی دانشگاه تهران معاون پژوهشی موسسه مطالعات و مدیریت جامع و تخصصی جمعیت کشور

2 دانشیار جامعه شناسی، دانشگاه تهران

3 دانشجوی دکتری جمعیت‌شناسی، دانشگاه تهران

چکیده

کاهش سرمایه اجتماعی، یک عامل کلیدی زمینه­ای-ساختاری اثرگذار بر افزایش تمایل به مهاجرت از ایران‌ در سال­های اخیر است. هدف از مطالعه پیش‌رو، شناخت رابطه سرمایه ‌اجتماعی، ابعاد و سطوح آن با تمایل ایرانی‌ها به مهاجرت به خارج از کشور با استفاده از تحلیل ثانویة داده‌های خرد پیمایش ملّی سرمایه اجتماعی در ایران در سال1393 است. تعداد نمونه مورد بررسی شامل 14035 نفر افراد 18 سال به بالای ساکن در 31 استان کشور با استفاده از تکنیک نمونه­گیری چندمرحله­ای است. نتایج مطالعه نشان داد: 37 درصد پاسخگویان از سرمایه اجتماعی پایینی برخوردار بوده­اند و حدود یک چهارم پاسخگویان نیز تمایل زیادی به مهاجرت خارج از کشور دارند. نتایج تحلیل­ دومتغیره نشان داد تمامی ابعاد و سطوح سرمایه اجتماعی با تمایل به مهاجرت خارج از کشور رابطه منفی و معنی­داری دارند. براساس نتایج تحلیل چندمتغیره (آزمون رگرسیون رتبه‌ای)، با کنترل متغیرهای جمعیتی و زمینه‌ای، سرمایه اجتماعی همچنان تأثیر منفی و قوی بر میزان تمایل به مهاجرت خارج از کشور دارد. به این معنا که با کاهش ابعاد و سطوح مختلف سرمایه اجتماعی، تمایل به مهاجرت به خارج از کشور افزایش پیدا می­کند. از این­رو، یکی از عوامل و بسترهای مهم افزایش مهاجرت‌ به خارج از ایران، کاهش سرمایه اجتماعی است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Effects of Social Capital on Tendency to Emigration from Iran

نویسندگان [English]

  • Rasoul Sadeghi 1
  • Gholamreza Ghaffari 2
  • Maryam Rezaei 3

1 Associate Professor in Demography, University of Tehran

2 Associate Professor, Dep. of Sociology, University of Tehran

3 Ph.D Student in Demography, University of Tehran

چکیده [English]

The fall of social capital is a key situational-structural factor influencing the increasing tendency of emigration from Iran in recent years. The aim of this article is to examine the effects of social capital, its dimensions and levels on tendency of Iranians to emigration from the country using secondary analysis of the National Survey of Social Capital in 2014. The sample size includes 14035 people aged 18 and over in 31 provinces of the country, both of urban and rural areas. Results indicated 37 percent of respondents have low level of social capital, and one-fourth of them have high tendency to emigration from Iran. The results of bivariate analysis showed that all dimensions and levels of social capital significantly have negative relationships with emigration tendency. Finally, multivariate analysis (ordinal regression) indicated that with controlling for demographic-contextual variables, the effects of social capital on tendency to emigration still significant and strong. Thus, with the decline of different dimensions and levels of social capital, tendency to emigration from Iran is increased. In conclusion, one of important factors on increasing international migration from Iran is declining of social capital.

کلیدواژه‌ها [English]

  • International migration
  • Tendency to emigration
  • Social capital
  • Social trust
  • Social hope
ارشاد، فرهنگ و مجتبی حمایت­خواه جهرمی ­(1386). بررسی عوامل مؤثر بر تمایل به برون­کوچی نخبگان علمی ایران : نظرسنجی از دانشجویان دوره تحصیلات تکمیلی دانشگاه تهران، فصلنامه توسعه اجتماعی، دورۀ اول، شمارۀ 3، صص 30-7.
باستانی، سوسن و منیره ساعی‌مهر (1386). سرمایه اجتماعی و مهاجرت و استقرار در شهرهای بزرگ: مورد شهر تبریز، مجله جامعه شناسی ایران، دوره هشتم، شمارۀ 1، صص 167-136.
بشیریه، حسین (1384). گذار به دموکراسی (مباحث نظری)، تهران: نشر نگاه.
توکل، محمد و ایمان عرفان­منش (1393). فراتحلیل کیفی مقالات علمی ناظر بر مسئله­ فرار مغزها در ایران، بررسی مسائل اجتماعی ایران، دورۀ 5، شمارۀ 1، صص 75-45.
جانمردی، مهوش (1386). مطالعه­ جامعه­شناختی پدیدة مهاجرت نخبگان در ایران از سال 1332 تا 1385 (مورد مطالعه: سقز در استان کردستان)، پیک نور، شمارۀ 3، صص 141-127.
جوادزاده، پدرام (1394). علل مهاجرت نخبگان ایرانی به دانشگاه­های آمریکا، مجله مدیریت فرهنگی، شمارۀ 28، صص 112-95.
جواهری، فاطمه و سیدحسین سراج­زاده (1384). جلای وطن: بررسی عوامل مؤثر بر گرایش دانشجویان به مهاجرت به خارج از کشور، مجله مسائل اجتماعی ایران، شمارۀ 50 و 51، صص 88-53.
حاتمی، علی، جهانگیر جهانگیری و سجاد فتاحی (1391). بررسی عوامل مرتبط با گرایش دختران تحصیل کرده به مهاجرت به خارج از کشور:مطالعه موردی دانشجویان دختر مراجعه کننده به مراکز اعزام به خارج دانشجو شهر شیراز، فصلنامه زن و جامعه، شمارۀ 2، صص 80-55.
حکیم‌زاده، رضوان، ابراهیم طلایی و ماندانا جوانک (1392). تأثیر عوامل آموزشی، اجتماعی و فرهنگی بر تمایل به مهاجرت از کشور در دانشجویان دانشگاه تهران، فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی، شمارۀ 69، صص 102-81.
دینی‌ترکمانی، علی (1385). تبیین افول سرمایة ‌اجتماعی، فصلنامه رفاه ‌اجتماعی، شمارۀ 23، صص 172-147.
ذکایی، محمدسعید (1385). جوانان، جهانی­شدن و مهاجرت­های بین­المللی: پژوهشی در میان نخبگان جوان، مجله جامعه­شناسی ایران، دورۀ 7، شمارۀ 2، صص 75-41.
رضوی­الهاشم، بهراد (1395). طراحی الگوی دوسویه مهاجرت نخبگان علمی (ضرورت پیشرفت در جاده­ای دوطرفه)، مجله مدیریت فرهنگی، شمارۀ 30، صص 44-33.
رفیع‌پور، فرامرز (1378). آنومی یا آشفتگی اجتماعی، نشر سروش، تهران.
زارعی‌متین، حسن، علی‌اکبر قنبری، مرضیه قانع (1394). بررسی رابطة هوش عاطفی و سرمایة اجتماعی در تشکّل‌های مردم‌نهاد، مدیریت سرمایة اجتماعی، دورۀ 2، شمارۀ 1، صص 74-61.
سازمان امور اجتماعی وزارت کشور (1397). گزارش کشوری سنجش سرمایه اجتماعی در کشور، سازمان امور اجتماعی وزارت کشور.
سعادت، رحمان (1387). برآورد روند سرمایة اجتماعی در ایران با استفاده از روش فازی، فصلنامة تحقیقات اقتصادی، دورة 3، شمارة 43، صص 56-41.
شارع‌پور، محمود (1380). فرسایش سرمایة اجتماعی و پیامدهای آن، نامة انجمن جامعه شناسی ایران، شمارة 3، صص 112-101.
شیانی، ملیحه و محمدعلی محمدی (1386). مسائل و مشکلات جوانان در ایران: تحلیل جامعه شناختی احساس آنومی اقتصادی در میان جوانان، فصلنامة رفاه اجتماعی، شمارة 25، صص 38-9.
صادقی، رسول (1391). تغییرات ساختار سنی و ظهور پنجره جمعیتی در ایران: پیامدهای اقتصادی و الزامات سیاستی، فصلنامة مطالعات راهبردی زنان، شمارة 55، صص 150-95.
صادقی، رسول، محمدجلال عباسی‌شوازی و بهرام صلواتی (1396). ایران در بستر مهاجرت‌های بین‌المللی، فصل ششم گزارش تحولات جمعیت در جمهوری اسلامی ایران، صص 138-115.
صالحی­عمران، ابراهیم (1385). بررسی نگرش اعضای هیئت علمی نسبت به علل مهاجرت نخبگان به خارج از کشور (مورد مطالعه: دانشگاه مازندران)، نامة علوم اجتماعی، شمارة 28، صص 80-56.
صدرا، علی (1390). بررسی نقش سرمایة اجتماعی و تأثیر آن در گرایش به مهاجرت خارج از کشور، پایان‌نامة دورة کارشناسی ارشد جامعه شناسی، دانشگاه گیلان.
قاضی‌نژاد، مریم و نسرین خانی‌اوشانی (1396). رابطه‌ی بین بازاندیشی در هویت و گرایش به مهاجرت از کشور: پژوهشی در میان دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه‌های دولتی تهران، دوفصلنامه مسائل اجتماعی ایران، دورة هشتم، شمارة 2، صص 174-151.
کستلز، استفن، و مارک جی میلر (1396). عصر مهاجرت جابجایی بین‌المللی جمعیت در دنیای مدرن، علی طایفی (مترجم)، انتشارات جامعه شناسان، تهران.
محسنی­تبریزی، علی‌رضا و ماندانا عدل (1386). بررسی عوامل روان­شناختی اجتماعی مؤثر بر تمایل اعضای هیئت علمی دانشگاه­های شهر تهران به مهاجرت به خارج، نامة انجمن جمعیت شناسی ایران، شمارة 4، صص 98-70.
مقدس، علی­اصغر و زکیه شرفی (1388). بررسی عوامل برانگیزنده گرایش به مهاجرت­های بین‌المللی جوانان 18 تا 30 ساله شهر های شیراز و ارسنجان، مجلة جامعه شناسی ایران، دورة 10، شمارة 1، صص 190-162.
Bäck, M. and H. S. Christensen (2016). When Trust Matters – A Multilevel Analysis of the Effect of Generalized Trust on Political Participation in 25 European Democracies, Journal of Civil Society, Vol. 12., Pp.178-197.
Bönisch P., L. Schneider and W. Hyll (2013). Social Capital and Migration Preferences: An Empirical Analysis for the Case of the Reunified Germany, GRINCOH Working Paper Series, No.4.03.2.
Chávez, M., B. Wampler and R. Burkhart (2006). Left Out: Trust and Social Capital among Migrant Seasonal Farmworkers, Social Science Quarterly, 87(5): 1012-29.
Coleman, J. (1988). ‘Social capital and the creation of human capital’, American Journal of Sociology, Vol. 94, Pp. 95–121.
Massey, D., J. Arango, G. Hugo, A. Kouaouci, A. Pellegrinoand and J. Edward Taylor (1993).  Theories of International Migration: A Review and Appraisal, Population and Development Review, 19(3): 431-466.
Massey, D.  (1990). Social structure, household strategies, and the cumulative causation of migration, Population Index 56(1): 3–26.
Massey, D.and M. Aysa (2005). Social Capital and International Migration from Latin America, Department of Economic and Social Affairs, United Nations.
Fukuyama, F. (1995). Social Capital and the Global Economy, Foreign Affairs 74 (5): 89–103.
Garip, F. (2008). Social Capital and Migration: How Do Similar Resources Lead to Divergent Outcomes?, Demography, 45(3): 591–617.
Hayoz, N. and V. Sergeyev (2003). Social Nertworks in Russian Politics, Chapter 4. In Badescu, G. and E. Uslaner (eds), Social Capital and the Transition to Democracy, Routledge Press.
Herreros, F. and H. Criado (2009). ‘Social Trust, Social Capital and Perceptions of Immigration, Political Studies57(2): 337-355.
International Organization for Migration (2019). Word Migration Report 2020, International Organization for Migration (IOM).
Ketabi, M., V. Ghasemi and M. Mahdavi (2012). Manifestation of Social Trust among Migrants: The Case of Iranian Residents in Toronto, Canada, International Journal of Criminology and Sociological Theory, 5(1): 783-795.
Legatum, I. (2017). The Legatum prosperity index. Available at http://www.prosperity.com/rankings.
Luhmann, N. (1988). Familiarity, Confidence, Trust: Problems and Alternatives, Pp. 94–107, In Gambetta’, D., Luhmann, N. (eds), Trust: Making and Breaking Cooperative Relations. Basil Blackwell, Oxford.
Mutsindikwa, C. (2012). The Role of Social Capital in Undocumented Migration: The Case of Undocumented Zimbabwean Migration in Bostswana, Unpublished MA Thesis in Sociology, University of South Africa.
Palloni, A., D. Massey, M. Ceballos, K. Espinosa and M. Spittel (2001). Social Capital and International Migration: A Test Using Information on Family Networks, American Journal of Sociology, 106(5): 1262-98.
Parts, E. (2013). Social Capital, National Values and Attitudes towards Immigrants: Empirical Evidence from the European Union and Neighbouring Countries, WP 3/19 Search Working Paper. Prayitnoa, G., K. Matsushimaa, H. Jeonga and K. Kobayashia (2014). Social Capital and Migration in Rural Area Development, Procedia Environmental Sciences, Vol. 20, Pp. 543-52.
Rothstein, B. and E. Uslaner (2005). All for One: Equality, Corruption, and Social Trust, World Politics, 58 (1): 41–72.
Rothstein, B., and D. Stolle (2008). The State and Social Capital: an Institutional Theory of Generalized Trust, Comparative Politics 40(4): 441-459.
Sipinen, J. and M. Back (2016). Generalised Trust and Perceptions of Immigration in Europe, Eyropean Consortium fro Political Research Conference, 10 September, Pargue.
Spina, N. (2017). Out-migration, Social Capital and the Cooperative Dilemma: Evidence from Bulgaria’s Population Crisis, Ethnic and Migration Studies 43(15): 2652-68.
Uslaner, E. (2002). The Moral Foundations of Trust, Cambridge University Press.
World Bank (2019). Net migration for the Islamic Republic of Iran, https://fred.stlouisfed.org/series/SMPOPNETMIRN.