نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

عضو هیأت علمی مؤسسه مطالعات و مدیریت جامع و تخصصی جمعیت کشور

چکیده

هدف اصلی این مقاله، رتبه‌بندی، طبقه‌بندی و سطح‌بندی شاخص‌های توسعه پایدار مناطق شهری شهرستان‌های مرزی کشور در سال 1395 است. برای سنجش توسعه پایدار از داده‌های سرشماری‌های عمومی نفوس و مسکن، داده‌های آمارگیری‌های نمونه‌ای و سایر منابع استفاده شده است. این سنجش در چهار بُعد اقتصادی، اجتماعی-جمعیتی، کالبدی-دسترسی و زیست محیطی و در مقیاس نقاط شهری شهرستان‌های مرزی کشور (118 شهرستان) انجام شده است. برای تعیین وزن هریک از گویه‌های ابعاد توسعه پایدار، از روش آنتروپی شانون و برای رتبه­بندی از مدل ویکور استفاده شده است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهند: حدود 3 درصد نقاط شهری شهرستان‌های مرزی کشور در وضعیت ناپایدار، 42 درصد در وضعیت نسبتاً ناپایدار، 53 درصد در وضعیت بینابین یا پایداری متوسط و حدود 2 درصد در وضعیت نسبتاً پایدار قرار دارند. همچنین نتایج این تحقیق نشان می‌دهند که در این مناطق، وضعیت همه شاخص‌های جمعیتی-اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی و کالبدی چندان مساعد نیست و غلبه اصلی به‌خصوص در شاخص‌های اقتصادی، زیست محیطی و دسترسی-کالبدی با دامنه‌های ناپایدار و نسبتاً ناپایدار است. تنها در شاخص اجتماعی-جمعیتی، وضعیت تاحدودی مساعد بوده و اکثر شهرستان‌های مرزی در وضعیت متوسط توسعه پایدار قرار دارند. با عنایت به یافته‌های تحقیق، نیاز به توجه و برنامه‌ریزی‌های عملی برای توسعه این مناطق وجود دارد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Evaluation of Sustainable Urban Development in Border Cities of Iran

نویسنده [English]

  • Valiollah Rostamalizadeh

National Population Studies and Comprehensive Management Institute

چکیده [English]

The main purpose of this research is to rank, classify and stratify the urban areas of the border counties of Iran based on sustainable development indices. This study used the data of general population and housing censuses, sample surveys, and other related findings to measure sustainability. Sustainability was assessed in terms of the four social, economic, physical-access and environmental dimensions across Iranian border cities. VIKOR model was used to rank the cities. The findings of this study show that about 3% of urban areas of border counties of Iran are in an unstable condition, 42% are in a relatively unstable condition, 53% are in a moderately stable condition and 2% are in a relatively stable condition. The results also show that, in these areas, the situation is not very favorable in all socio-demographic, economic, environmental and physical indices. In particular, the economic, environmental and physical-access indices are unstable or relatively unstable. It is only in the socio-demographic index that the situation is somewhat favorable, with most of the border cities being in a moderate condition in terms of sustainable development. According to the research findings, there is a need for attention and practical planning for the development of these areas.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Border Cities of Iran
  • Sustainable Urban Development
  • Border Region
  • Sustainability
ابراهیم­زاده، عیسی، موسوی، میرنجف و شمس­اله کاظمی­زاد  (1391). تحلیل فضایی نابرابریهای منطقه ای میان مناطق مرزی و مرکزی ایران، فصلنامه ژئوپلیتیک، سال 8، شماره 1، صص 214-235.
ابراهیمی‌‌مستکانی، عابد و مصطفی احمدوند (1394). ارزیابی تاثیرات اجتماعی –اقتصادی بازارچه مرزی سِرو بر توسعه مناطق روستایی پیرامون، پژوهش‌های روستایی، دوره 6، شماره 2، صص 369- 388.
احمدی، حسن و روزبه دادجو (1391). توسعه پایدار مناطق مرزی؛ راهبرد اساسی حفظ امنیت مرزها، همایش ملی شهرهای مرزی و امنیت، چالش‌ها و رهیافت‌ها، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، دانشگاه سیستان و بلوچستان.
ازکیا، مصطفی و علی ایمانی (1387). توسعه پایدار روستایی، تهران: انتشارات اطلاعات، چاپ اول.
افشردی، محمد حسین، جان پرور، محسن، احمدی پور، زهرا و محمد قصری (1393). تبیین شاخص‌های موثر در مدیریت مرزها، فصلنامه ژئوپلتیک،  سال 10، شماره 2، صص 35-1.
بهشتی، محمد باقر، محمدزاده، پرویز و عذرا جمشیدی (1397). بررسی نابرابری‌های توزیع درآمد میان استان‌های ایران با استفاده از رویکرد تحلیل اکتشافی داده‌های فضایی، فصلنامه پژوهش‌ها و سیاست‌های اقتصادی، سال 26، شماره 85، صص 150-109.
پور اصغر سنگاچین، فرزام و رمضان اسمعیل اسدی (1395). آرمان‌ها و شاخص‌های توسعه پایدار (SDG)، معاونت هماهنگی برنامه و بودجه، امور برنامه ریزی، آمایش سرزمین و محیط زیست، سازمان مدریت و برنامه ریزی کشور.
پور اصغر سنگاچین، فرزام، صالحی، اسماعیل و مرتضی دیناروندی (1391). سنجش سطح توسعه یافتگی استان‌های کشور ایران با رویکرد تحلیل عاملی، مجله علمی- پژوهشی آمایش سرزمین، دوره 4، شماره 2، صص 26-5.
تودارو، مایکل (1378). توسعه اقتصادی در جهان سوم، ترجمه غلامعلی فرجادی، تهران: انتشارات مرکز مدارک اقتصادی اجتماعی سازمان برنامه و بودجه.
حافظ نیا، محمد رضا، احمدی پور، زهرا و مصطفی قادری حجت (1391). سیاست و فضا، مشهد: انتشارات پاپلی.
حافظ نیا، محمدرضا (1381)، جغرافیای سیاسی ایران، تهران: سمت، چاپ اول.
خسروبیگی، رضا، شایان، حمید، سجاسی قیداری، حمدالله و طاهره صادقلو (1390). سنجش و ارزیابی پایداری در مناطق روستایی با استفاده از تکنیک تصمیم‌گیری چندمتغیره فازی- تاپسیس، فصلنامه پژوهش‌های روستایی، دوره 2، شماره 5، صص 185-151.
خلیلی، محسن (1390). مفهوم قلمرو در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران: مرز جغرافیایی/ بی مرزی عقیدتی، مجله راهبرد، سال 20، شماره 58، صص 45-6.
رحمانی فضلی، عبدالرضا و عباس سعیدی (1394). پیوستگی توسعه و امنیت مناطق مرزی؛ جستاری در مفهوم شناسی، مجله جغرافیا (فصلنامه علمی – پژوهشی و بین المللی انجمن جغرافیای ایران)، سال 13، شماره 47، صص 33-7.
رکن‌الدین افتخاری، عبدالرضا و محسن آقایاری هیر (1386). سطح‌بندی پایداری توسعه روستایی، مطالعه موردی بخش هیر، پژوهش‌های جغراقیایی، دوره 39، شماره 61، صص 44-31.
رهنمایی، محمدتقی و سید موسی پورموسوی (1385). بررسی ناپایداریهای امنیتی کلان شهر تهران براساس شاخصهای توسعه پایدارشهری، پژوهشهای جغرافیایی، شماره 57، صص 193-177.
زاهدی، شمس السادات و غلامعلی نجفی (1385). بسط مفهومی توسعه پایدار، مدرس علوم انسانی، دوره 10، شماره 4، پیاپی 49، صص 76-43.
زیاری، کرامت الله (1380). توسعه پایدار و مسؤولیت برنامه ریزان شهری در قرن بیست و یکم، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی، شماره 160، صص 385-371.
سرور، رحیم، عشقی چهار برج، علی و سعیده علوی (1394). تحلیل فضایی شاخص‌های توسعه در راستای تحقق امنیت پایدار در مناطق مرزی (مورد مطالعه: شهرستان‌های مرزی کلان منطقه آذربایجان)، پژوهشنامه جغرافیای انتظامی، سال 3، شماره 12، صص 22-1.
صالحی، محمد جواد (1397)، رتبه بندی استانهای کشور بر اساس شاخصهای توسعه انسانی و سرمایه انسانی، فصلنامه پژوهش و برنامه ریزی در آموزش عالی، دوره 24، شماره 1، صص 49-27.
عامری، سیاهوئی، رستم گورانی، ابراهیم و مریم بیرانوندزاده (1390). سنجش درجه پایداری و توسعه روستایی در بخش شهاب شهرستان قشم، فصلنامه نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، سال سوم، شماره چهارم،صص 177-159.
عندلیب،  علیرضا  (1380) نظریه پایه و اصول آمایش سرزمین مناطق مرزی جمهوری اسلامی‌‌ایران، تهران، نشر دوره عالی جنگ.
عندلیب، علیرضا و شریف مطوف (1388)، توسعه و امنیت در امایش مناطق مرزی ایران، مجله باغ نظر، سال 6، شماره 12، صص 76-57.
فتح اللهی، جمال، کفیلی، وحید و علی رضا تقی زادگان (1396). شکاف توسعه استان‌های ایران، دوفصلنامه علمی- تخصصی پژوهشهای اقتصاد توسعه و برنامه ریزی، سال 6، شماره 1، صص 118-99.
قادری حاجت، مصطفی، عبدی، عرفان، جلیلی پروانه، زهرا و ناصر باقری سرنجینانه (1389). تبیین نقش بازارچه‌های مرزی در امنیت و توسعه پایدار نواحی پیرامون (مورد مطالعه: بازارچه‌های مرزی استان خراسان جنوبی)، فصلنامه ژئوپلتیک، سال 6، شماره 3، صص 151-121.
کریم، محمدحسین و سید ابوالحسن هاشمی (1388). نظرسنجی از روستاییان در مورد چالش‌های توسعة پایدار روستایی: مطالعة موردی دهستان ساروق، شهرستان اراک، روستا و توسعه، دوره 12، شماره 2، 178-155.
کاظمی محمدی، سید مهدی موسی (1380). توسعه پایدار شهری: مفاهیم و دیدگاه‌ها، تحقیقات جغرافیایی، دوره 16، شماره 3، پیاپی 62، صص 113-94.
مختاری، رضا، علی اکبری، اسماعیل و بختیار خسروی (1395)، سنجش میزان اثرپذیری پایداری شهری ازموقعیت مرزی ( مطالعه موردی: شهر مرزی مریوان)، مجله مطالعات شهری، دوره 5، شاره 20، صص 16-5.
مرکز آمار ایران، 1398
ملکی، سعید (1382)، شهر پایدار و توسعه پایدار شهری، مسکن و انقلاب، شماره  102، صص 54-34.
موسوی، میرنجف و مارال رحیمی (1396). تبیین نقش اسکان جمعیت در تحقق توسعة پایدار مناطق مرزی؛ مطالعه موردی: استان آذربایجان غربی، مجله اطلاعات جغرافیایی، دوره 26، شماره 101، صص 23-5.
میرحیدر، دره (1371)، مبانی جغرافیای سیاسی، تهران: انتشارات سمت، چاپ اول.
Aghajani Bazzazi, A., Osanloo, M. and Karimi, B. (2011). Deriving preference order of open pit mines equipment through MADM methods: Application of modified VIKOR method, Expert Systems with Applications, 38 (3): 2550-2556.
Allen, R. (1980). How to Save the World, London, Koganpage.
Anđelković-Stoilković, M., Devedžić, M. and G. Vojković (2018). The border regions of Serbia: Peripheral or marginal areas, TRAMES, 22 ( 2): 211–227.
Bolis, I., Morioka, S.N. and  L.I. Sznelwar(2014). When sustainable development risks losing its meaning. Delimiting the concept with a comprehensive literature review and a conceptual model, Journal of Cleaner Production, 83: 7–20.
Gorbenkova, E., Shcherbina, E. and A. Belal (2018). Rural Areas: Critical Drivers for Sustainable Development, IFAC PapersOnLine,  51 (30): 786-790.
Kowalik, J., Zawada, M., and R. Kucęba (2017). Regional diversification of the level of economic development in Poland, International Journal of Social Sciences, 3 (2), 730–745.
Li, F., Liu, X., Hu, D., Wang, R., Yang, W., Li, D. and  D. Zhao,  (2009). Measurement indicators and an evaluation approach for assessing urban sustainable development: A case study for China’s Jining City, Landscape and Urban Planning, 90 (3–4): 134-142.
Mitrica, B., Mocanu, I. And M.  Dumitrascu (2017). Socio-Economic Disparities in the Development f the Romania’s Border Areas, Social Indicators Research, 134: 899–916.
Pawlewicz,  K., Senetra, A., GwiaździńskaGoraj, M. and Krupickaitė, D. (2019). Differences in the Environmental, Social and Economic Development of Polish–Lithuanian TransBorder Regions, Social Indicators Research, https://doi.org/10.1007/s11205-019-02179-9.
Science for Environment Policy (2018). Indicators for sustainable cities. In-depth Report 12. Produced for the European Commission DG Environment by the Science Communication Unit, UWE, Bristol. Available at: http://ec.europa.eu/science-environment-policy
United Nations Commission on Sustainable Development, INDICATORS OF SUSTAINABLE  EVELOPMENT: GUIDELINES AND ETHODOLOGIES. http://www.un.org/esa/sustdev/publications/indisd-mg2001.pdf
Verma, P.,  and A. S. Raghubanshi (2018). Urban sustainability indicators: Challenges and opportunitiesEcological Indicators, 93:282–291.
Zhang, P., Yuan, H., and X. Tian, , (2019). Sustainable development in China: Trends, patterns, and determinants of the “Five Modernizations” in Chinese cities, Journal of Cleaner Production, 214: 685-695.