اصول اخلاق علمی نشریه مطالعات جمعیتی
اصول اخلاق علمی نشریه مطالعات جمعیتی، فضایی را فراهم میکند تا ضمن رعایت حقوق مؤلفان، نویسندگان و مخاطبان، از بروز تخلفات پژوهشی پیشگیری نماید. این اصول مبتنی بر «منشور اخلاقی کمیته بینالمللی اخلاق در نشر (COPE)» (ترجمه) بوده و در راستای «منشور و موازین اخلاق پژوهش»، مصوب معاونت پژوهش و فناوری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری است.
لازم است نویسندگان و کادر اجرایی نشریه مفاد مبسوط موازین اخلاق پژوهش را مطالعه نموده و نسبت به آنها متعهد باشند. ارسال مقاله توسط نویسندگان، داوری مقاله توسط داوران و تصمیمگیری در مورد قبول یا رد مقاله توسط هیئت تحریریه و سردبیر نشریه به منزله آگاهی و تبعیت از منشور و موازین اخلاق پژوهش است.
اهم ضوابط و اصول اخلاقی نشریه تحقیقات سیاست جمعیت
- نشریه مطالعات جمعیتی تنها مقالاتی را برای داوری پذیرش میکند که با حوزههای تخصصی نشریه مرتبط بوده و حاصل کار پژوهشی نویسندگان باشد.
- مقاله یا بخشی از مقاله ارسالی نباید در هیچ نشریه داخلی یا خارجی بهطور همزمان در جریال داوری و یا چاپ باشد.
- مقالاتی که در کنگرهها، سمپوزیومها و سمینارهای داخلی و خارجی ارائه شده و بهصورت خلاصه مقاله چاپ و منتشر شده است، میتواند در قالب مقاله کامل به نشریه مطالعات جمعیتی ارسال شوند.
- نشریه در رد یا قبول، ویرایش، تلخیص یا اصلاح مقاله های دریافتی آزاد است.
- مسؤلیت صحت محتوای مقالات ارسالی به نشریه بر عهده نویسندگان است و چاپ مقاله به معنی تأیید مطالب آن نیست.
- نشریه مطالعات جمعیتی خود را ملزم به رعایت اصول اخلاق علمی و حقوق نویسندگان و کادر اجرایی نشریه میداند.
- تصمیمگیری دربارۀ مقالات، بدون توجه به نژاد، جنسیت، گرایش جنسی، باورهای مذهبی، قومی، شهروندی یا فلسفه سیاسی نویسندگان انجام میشود.
- قوانین حق تکثیر و اقتباس از سایر آثار ادبی میبایست توسط نشریه رعایت شده و حق افراد در هنگام انتشار محفوظ باشد.
- مقاله تألیفشده تا زمان انتشار بهعنوان امانت نزد دفتر نشریه خواهد بود.
- اطلاعات شخصی نویسندگان مقالات، نزد تمامی کادر علمی و اجرایی نشریه که به آن دسترسی دارند کاملاً محرمانه میباشد.
اهم وظایف و تعهدات نویسندگان
در اینجا به برخی از مهمترین وظایف و اصول اخلاقی اساسی که لازم است نویسندگان مدنظر داشته باشند اشاره میشود. البته ضروری است که نویسندگان، مفاد مبسوط منشور و موازین اخلاق پژوهش را مطالعه نموده و نسبت به آن آگاه و متعهد باشند.
- نویسندگان گرامی میبایست مقالاتی را جهت چاپ به نشریه ارسال نمایند که ضمن برخورداری از زمینه علمی و ارتباط کامل با حوزه تخصصی نشریه، مطابق با دستورالعمل و استاندارد نشریه تدوین شده باشد.
- مقاله ارسالی میبایست اصیل و حاصل پژوهش نویسنده / نویسندگان بوده و هرگونه استفاده از آثار علمی دیگران در آن با ذکر منبع مشخص شده باشد. هنگامی که نویسنده عین مطالب محقق دیگری را در مقاله خود مورد استفاده قرار میدهد، باید از روشها و علائم نقل قول مستقیم، نظیر گذاشتن آن داخل گیومه («») استفاده نماید.
- در صورت نیاز لازم است نویسندگان، دادههای خام، مصاحبهها و پرسشنامهها و سایر ابزارهای بهکار رفته در تحقیق را به نشریه ارائه و معرفی نماید.
- مسئولیت مطالب و محتوای مقالات بر عهده نویسندگان است و چاپ مقاله به معنی تأیید مطالب آن توسط نشریه نیست. لذا نویسندگان موظفند از صحت و دقت محتوای مقاله خود اطمینان حاصل کنند.
- لازم است نویسندگان، همه نهادها و سازمانهایی که به گونهای از تحقیق حمایت مالی و معنوی بهعمل آوردهاند را با کسب مجوز، در صفحه اول مقاله و بهصورت پانوشت مورد اشاره قرار دهند. هیچگونه تعارض منافع (Conflicts of Interest) نباید در مقاله وجود داشته باشد. در واقع، ارسال مقاله به نشریه به منزله آن است که نویسندگان رضایت کلیه پشتیبانهای مالی و معنوی مقاله را جلب نموده و آنها را معرفی کردهاند.
- مادامی که مقاله ارسالی نویسندگان در نشریه مطالعات جمعیتی در حال داوری است و چاپ نشده است، نویسندگان نباید آن را به نشریه دیگری (داخلی/خارجی) ارسال نمایند.
- نویسندگان کلیه حقوق استفاده از محتوا، جداول، تصاویر و... مقاله را به نشریه محول مینمایند.
- نویسندگان مقاله، همگی متعهد میشوند که در فعالیتهای پژوهشی منجر به تولید یا نگارش مقاله همکاری داشتهاند و نام هیچ نویسندهای بدون همکاری مؤثر در تولید مقاله درج نشده است. نویسندگان باید از اضافه کردن «مؤلف افتخاری» به جمع نویسندگان خودداری نمایند.
- کلیه نویسندگان متعهدند که از متن آخرین نسخه ارسال شده به نشریه آگاهی دارند.
- چنانچه در هر یک از مراحل ارسال، داوری، ویرایش، یا چاپ مقاله در نشریه یا پس از آن، مواردی خلاف اخلاق و اصول علمی از سوی نویسندگان محرز شود، عواقب ناشی از آن بر عهده نویسندگان بوده و نشریه مجاز است ضمن رد مقاله، مطابق با ضوابط و مقررات اخلاق علمی با نویسندگان رفتار نماید.
- نویسندگان مجاز به ارسال مقاله همپوشان (منظور مقالهای حاوی دادهها و یافتههای منتشر شده پیشین با کمی تغییر است) به نشریه نیستند.
- نویسندگان موظفند در هر زمانی که متوجه هر گونه خطا و بیدقتی در مقاله خود شدند نشریه را در جریان قرار داده و نسبت به اصلاح آن اقدام نموده و یا مقاله را بازپس گیرند.
- لازم است نویسندگان محترم «فرم تعارض منافع و تعهدنامه اخلاقی» را ازسامانه دانلود نموده و نسخه تکمیل و امضاء شدۀ آن را به همراه مقاله ارسال نمایند.
اهم وظایف و تعهدات سردبیر و اعضای هیئت تحریریه
- سردبیر و اعضای هیئت تحریریه نشریه میبایست در حوزه تخصصی نشریه، حرفهای و صاحبنظر بوده و دارای انتشارات متعدد باشند.
- سردبیر و اعضای هیئت تحریریه نشریه میبایست از روحیه مسئولیتپذیری، پاسخگویی، حقیقتجویی، انصاف و بیطرفی برخوردار بوده و به اخلاق حرفهای و رعایت حقوق دیگران پایبند باشند.
- سردبیر و اعضای هیئت تحریریه نشریه میبایست بهصورت جدی و مسئولانه به اهداف و چشمانداز نشریه پایبند بوده، نشریه را به جامعه علمی معرفی نموده و در راستای ارتقاء کیفیت آن تلاش نمایند.
- اختیار و مسئولیت انتخاب داوران و قبول یا رد یک مقاله پس از کسب نظر داوران بر عهده سردبیر و اعضای هیئت تحریریه نشریه است.
- سردبیر و اعضای هیئت تحریریه نشریه میبایست به انتخاب داوران متخصص، باتجربه و کاری و برخوردار از روحیه اخلاق علمی اهتمام ورزند.
- سردبیر و اعضای هیئت تحریریه نشریه موظفند در انتخاب داوران، بهگونهای عمل نموده تا از بروز داوری جانبگرایانه و پذیرش یا رد سوگیرانه مقاله جلوگیری کنند.
- سردبیر و اعضای هیئت تحریریه نشریه میبایست از داوریهای عمیق و مستدل استقبال، از داوریهای سطحی و ضعیف جلوگیری و با داوریهای مغرضانه، بیاساس یا تحقیرآمیز برخورد نمایند.
- سردبیر و اعضای هیئت تحریریه مجله موظفند ارسال مقاله به فرایند داوری و اعلام نتیجه نهایی به نویسنده مسئول را در اسرع وقت انجام دهند.
- سردبیر و اعضای هیئت تحریریه نشریه میبایست نسبت به حفظ محرمانگی محتوای مقاله و اطلاعات نویسنگان پایبند بوده و قبل از چاپ مقاله در نشریه، جزئیات آن را در اختیار دیگران قرار ندهند. ایشان، پس از انتشار مقاله نیز نباید جزئیاتی فراتر از آنچه توسط نشریه چاپ شده را منتشر نمایند.
- سردبیر و اعضای هیئت تحریریه نشریه باید چاپ مقالات از دانشگاهها و مراکز علمی دیگر را در اولویت قرار دهند و در چاپ مقالات خود در نشریه دچار حس سهمخواهی و افراط نشوند.
- سردبیر نشریه در صورت دریافت گزارش عدم رعایت اخلاق علمی و حرفهای توسط نویسندگان یا سایر کادر اجرایی نشریه میبایست در اسرع وقت موضوع را بررسی و پیگیری نماید.
- سردبیر نشریه موظف است نسبت به حذف سریع مقالات منتشرشدهای که در آنها رفتار غیراخلاقی پژوهشی محرز شده است اقدام نموده و بهطور شفاف به خوانندگان و مراجع نمایه نمایی مربوطه اطلاعرسانی نماید.
- سردبیر نشریه موظف است نسبت به اصلاح مقالات چاپ شدهای که در آنها خطایی رخ داده است اقدام نموده و در این زمینه به خوانندگان و مراجع نمایه نمایی مربوطه اطلاعرسانی نماید.
- سردبیر و اعضای هیئت تحریریه نشریه میبایست نسبت به ثبت و آرشیو اسناد داوری مقالات بهعنوان اسناد علمی و محرمانه نگاه داشتن اسامی داوران هر مقاله اقدام لازم را انجام دهند.
اهم وظایف و تعهدات داوران
- داوران باید مسئولیتپذیر، پاسخگو و وقتشناس بوده و به اخلاق حرفهای و رعایت حقوق نویسندگان پایبند باشند.
- داوران پس از دریافت پیشنهاد داوری نشریه، میبایست در کمترین زمان ممکن، سردبیر نشریه را از پذیرفتن یا نپذیرفتن داوری مقاله مطلع نمایند.
- در صورتی که به هر دلیل امکان داوری مقاله برای داور فراهم نبود، لازم است وی در اسرع وقت موضوع را به نشریه اطلاع داده و علت آن را ذکر نماید. داوران نشریه اختیار واگذاری داوری یک مقاله به فرد دیگری را ندارند.
- داوران نباید داوری مقالاتی را که به وسیله آن منافع اشخاص، مؤسسات و سازمانهای خاصی حاصل میشود یا روابط شخصی در آن مشاهده میشود را قبول نمایند.
- لازم است داوران مقاله دریافتی را به طور دقیق از نظر اصالت، کیفیت و همچنین صحت منابع مورد استفاده و شیوه ارجاعدهی نشریه مورد بررسی قرار داده و در صورت نیاز مقاله به اصلاح، با واسطه قرار دادن دفتر نشریه، اصلاحات مدنظر خود را به نویسنده منتقل نمایند. داوران اجازه برقراری تماس مستقیم با نویسندگان در ارتباط با مقاله در حال داوری را ندارند.
- داوران در رد و یا پذیرش مقاله اختیار تام داشته و لازم است در داوری مقاله تحت تأثیر هیچگونه پیشداوری قرار نگرفته و از اعلام نظر سلیقهای، نژادی و مذهبی خودداری نمایند.
- لازم است داوران مقاله را بر اساس مستندات علمی و استدلهای منطقی داوری نمایند و نتیجه داوری را با ذکر جزئیات و به روشنی بیان نمایند.
- محتوا و اطلاعات مقالات در حال داوری کاملاً محرمانه بوده و داوران ملزم به حفظ آنها هستند. پس از انتشار مقاله در نشریه نیز داوران حق انتشار جزئیاتی فراتر از آنچه توسط نشریه چاپ شده است را ندارند.
- داوران لازم است هرگونه بروز اشکال در روند داوری مقاله را با دفتر نشریه در میان بگذارند.
رفتارهای غیراخلاقی انتشاراتی و پژوهشی
چنانچه در هر یک از مراحل ارسال، داوری، ویرایش و چاپ مقاله در نشریه مطالعات جمعیتی و یا حتی پس از آن، وقوع یکی از موارد ذیل محرز شود، رفتار غیراخلاقی انتشاراتی و پژوهشی محسوب شده و مجله حق برخورد قانونی با آن را دارد.
جعل دادهها (Fabrication): عبارت است از گزارش مطالب غیرواقعی و ارائه دادهها یا نتیجههای ساختگی بهعنوان نتایج آزمایشگاهی، مطالعات تجربی و یا یافتههای شخصی. مانند: ارائه نتیجههای ساختگی بهعنوان نتیجههای آزمایش یا خروجی نرمافزار. همچنین جابهجا کردن نتیجههای یک بررسی با نتیجههای بررسی دیگر.
تحریف دادهها (Falsification): منظور از تحریف دادهها آن است که ثبت و ارائه نتیجههای پژوهشی بهنحوی باشد که مواد پژوهش، و سیلهها و ابزار، یا فرایند جمعآوری دادهها دستکاری شود، یا دادهای حذف یا تغییر یابد و نتیجه پژوهش در راستای اهداف خاص دنبال شود.
سرقت علمی (Plagiarism): شامل اقتباس نزدیک افکار و الفاظ نویسنده دیگر، تناظر یک به یک در بیان اندیشهها و شباهتهای ساختاری در نوشتار یا انتساب ایدهها، فرایندها، نتیجهها یا کلمههای دیگران به خود، بدون ارجاع مناسب است.
اجاره علمی: منظور از اجاره علمی این است که پژوهشگری به جای آنکه خود به انجام پژوهش بپردازد، افرادی را برای این منظور بهکار گیرد و خودش در فعالیت پژوهشی چندان تلاش نکند؛ سپس بعد از تحویل کار، با دخل و تصرف اندکی در پژوهش صورت گرفته، آن را به نام خود منتشر نماید.
تعارض منافع (Conflict of Interest): مجموعه شرایطی که در آن تصمیم حرفهای در مورد یک هدف اولیه (تعهد اصلی پژوهشگر به آزمودنیها) تحت تأثیر یک منفعت ثانویه (مالی، اعتبار فردی، اعتبار دانشگاهی، شهرت و...) قرار میگیرد. نویسنده مقاله باید منافع همه ذینفعان را بهعنوان معتمدان آنها در نظر گیرد و هر گونه تعارض منافع را که از نگاه ذینفعان مختلف پوشیده است، در متن یا ذیل مقاله، بهطور شفاف اعلام نماید. نویسنده باید منابع تأمین هزینههای پژوهش و نگارش مقاله را بهطور شفاف معرفی نماید و قرارداد میان او و حامی مالی پژوهش نباید به هیچ عنوان باعث منع اعلام تعارض منافع در مقاله باشد.