نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد پژوهش علوم اجتماعی، دانشگاه حکیم سبزواری.

2 استادیار جمعیت‌شناسی، دانشگاه حکیم سبزواری (نویسنده مسئول).

3 دانشیار جامعه‌شناسی، دانشگاه حکیم سبزواری.

چکیده

بازگشت به مبدأ مهاجرتی و یا ماندن در مقصد، دو گزینهای است که از آغاز مهاجرت در ذهن مهاجرین نقش می‌بندد. هدف مقاله حاضر بررسی جاذبه‌های روستایی و دافعه‌های شهری مرتبط با انگیزه مهاجرت بازگشتی و شناخت اهمیت هر یک از آنها در شکل‌گیری انگیزه مهاجرت بازگشتی است. روش تحقیق به‌صورت آمیخته است و ابزار گردآوری داده‌ها مصاحبه و پرسشنامه می‌باشد. جامعه آماری پژوهش، افراد 20 تا 65  ساله شهر سقز و ساکن در سه محله بهارستان بالا، بهارستان پایین و تازه‌آباد هستند. یافته‌های بخش کیفی، در جهت شناخت عمیق‌تر از بستر مورد مطالعه و تدوین پرسشنامه به‌کار رفت. در بخش کمّی مطالعه، متغیرهای سطح تحصیلات، شبکه روابط شهری، شبکه روابط روستایی، تعلق بومی، و خدمات و امکانات روستایی رابطه مثبتی با انگیزه بازگشت نشان دادند. اما متغیرهای سن و تعداد فرزندان رابطه معنیداری با انگیزه بازگشت نشان ندادند. درنهایت در تحلیل رگرسیون چندگانه مشخص شد که انگیزه بازگشت، بیشتر بازتابی از جاذبه روستایی است تا دافعه شهری و ویژگی‌های زمینه‌ایِ مهاجران.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Motivation of Return Migration to Saqez City: Urban Repulsions or Rural Attractions

نویسندگان [English]

  • Kaveh Salimi 1
  • Shafieh Ghodrati 2
  • Hossein Ghodrati 3

1 Master of Social Science Research, Hakim Sabzevari University, E-mail: kavehsalimi1948@gmail.com

2 Assistant Professor of Demography, Hakim Sabzevari University (Corresponding author), E-mail: s.ghodrati@hsu.ac.ir

3 Associate Professor of Demography, Hakim Sabzevari University, E-mail: hosseineghodrati@gmail.com

چکیده [English]

Returning to the origin of immigration or staying at the destination are two options that have been ingrained in the minds of immigrants since the beginning of migration. The purpose of this article is to investigate the rural attractions and urban repulsions related to the motivation of return migration and to recognize the importance of each in the formation of the motivation of return migration. For this purpose mixed method was used and the data collection tools were interviews and questionnaires. The statistical population of this study comprised of people aged 20 to 65, resided in neighborhoods of Baharestan Pa'in, Baharestan Bala, and Tazehabad in Saqez. The findings of the qualitative part were used to gain a deeper understanding of the study context and to develop a questionnaire. In the quantitative part, the variables of education, urban relations network, rural relations network, domestic attachment and rural facilities showed a positive relationship with the return motivation, while the variables of age and number of children did not have a significant relationship with the return motivation. Finally, in multiple regression analysis, it was found that the motivation to return is more a reflection of rural attraction than urban repulsion and underlying characteristics of migrants.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Motivation
  • Return Migration
  • Rural Attractions
  • Urban Repulsions
  • Saqez City

این مقاله مستخرج از پایان‌نامه دوره کارشناسی ارشد نویسنده اول در دانشگاه حکیم سبزواری می‌باشد.  

اجزاء شکوهی، محمد، حمیدرضا وارثی، محمد قنبری و رضا صمدی (1396). تأثیر ادغام روستا‌ها و مهاجرت معکوس در توسعه شهر جدید بینالود، مجله جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، سال 15، شماره‌ 28، صص 50-25.
ارشاد، فرهنگ و عزیز حزباوی (1384). بررسی برخی انگیزه‌های تمایل به برون‌کوچی از شهر اهواز، مجله جامعه‌شناسی ایران، دوره‌ 6، شماره 2، صص 120-107.
اصلانی، مجتبی (1385). بررسی روند مهاجرت در جمهوری اسلامی ایران طی سه دهه اخیر و تأثیر آن بر امنیت ملی (با تأکید بر مهاجرت داخلی به تهران)،  فصلنامه جمعیت، شماره 55، صص82-45.
افراخته، حسن، رضا منافی آذر و محمد ولائی (1395). اثرات مکانی- فضایی مهاجرت بازگشتی در شهرستان میاندوآب، مجله پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی، سال 5، شماره‌ 1، صص 98-83.
ایراندوست، کیومرث، محمد حسین بوچانی و روح الله تولایی (1393). تحلیل دگرگونی الگوی مهاجرت داخلی کشور با تأکید بر مهاجرت‌های شهری، فصلنامه مطالعات شهری، شماره‌ 6، صص 118-105.
آنامرادنژاد، رحیم بردی، مصطفی قدمی و عیسی جوکار سرهنگی (1390). مهاجرت معکوس پدیده‌ای مثبت در فضای جمعیتی ایران، یازدهمین کنگره جغرافی‌دانان ایران.
حاجی‌حسینی، حسین (1385).  سیری در نظریه‌های مهاجرت، فصلنامه راهبرد، شماره‌ 41، صص 46-35.
دیانی، لیلا، مهدی طاهرخانی و عبدالرضا رکن‌الدین افتخاری (1387). زمینه‌یابی اسکان مجدد مهاجران روستایی: مطالعه موردی مهاجران زیر پوشش کمیته امام خمینی شهرستان پاکدشت، فصلنامه روستا و توسعه، سال 11، شماره 2، صص 142-119.
ربانی، رسول، زهرا طاهری  و زهرا روستا (1390).  بررسی علل انگیزههای مهاجرت معکوس و تأثیر آن بر توسعه اجتماعی – اقتصادی (مطالعه موردی مهاجران روستا‌نشین شهرهای تنکابن و رامسر)، مجله پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، شماره‌ 5، صص 108-83.
رضوانی، محمدرضا (1389).  شهرگریزی و چشم‌انداز تمرکززدایی در شهر تهران، فصلنامه مدیرت شهری، شماره 25، صص 62-49.
زنجانی، حبیب‌الله (1371). جمعیت و توسعه، مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.
زنجانی، حبیب‌الله (1380).  مهاجرت، تهران: انتشارات سمت.
سجادی، ژیلا، عیسی ابراهیم‌زاده و علی شمس‌الدینی (1390). تحلیلی بر مهاجرت‌های روستایی شهری با تأکید بر نقش مسافت و دسترسی مورد شهرستان ممسنی، مجله مطالعاتوپژوهش‌هایشهریومنطقه‌ای، سال 2، شماره 8، صص 94-77.
سرور، رحیم (1388). مهاجرت از تهران: رویکردی جدید در تمرکززدایی از پایتخت، نشریه علمی  پژوهشی انجمن جغرافیای ایران، سال 6، شماره‌ 19 و 18، صص 98-79.
شجاعی باغینی، محمدمهدی، رضا انصاری و آرش مهرمنش (1387). مبانی مفهومی سرمایه اجتماعی، چاپ اول، تهران، پژوهشکده مطالعات فرهنگی واجتماعی.
شمس، مجید، مصطفی قمری، ادریس عبودی و کاوه محمدی (1390). بررسی مهاجرت روستایی و تأثیر آن بر مورفولوژی شهرها نمونه موردی: شهر سقز، فصلنامه برنامه‌ریزیمنطقه‌ای، سال 1، شماره‌ 3، صص 68-57.
طاهری، محمد (1390). تحلیلی بر تأثیرات متقابل فضایی کلانشهر تبریز و روستاهای خوابگاهی پیرامون با تأکید برمهاجرت معکوس و عوامل تأثیرگذار بر آن، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال 26، شماره‌ 3، صص 188-169.
علی‌بابایی، مجتبی و محمود جمعه‌پور (1395) فرآیند و الگوی مهاجرت معکوس روستایی و عوامل مؤثر بر آن (مطالعه موردی: دهستان حاجیلو – شهرستان کبودرآهنگ)، مجله پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی، سال 5، شماره 4، صص 106-91.
علییی، محمدولی (1382). مهاجرت و شهرنشینی در ایران، فصلنامه مصباح، سال 12، شماره 46، صص 94-63.
غفاری، فرهاد، هاشم نیکومرام و ثنا کنعانی مقدم (1391).  شناسایی وارزیابی متغیرهای اقتصادی اثر گذار بر مهاجرت معکوس مطالعه موردی کلان شهر تهران، فصلنامه مطالعات مدیریت شهری، سال 4، شماره 9، صص 70-57.
فیلد، جان (1386).  سرمایه اجتماعی، ترجمه غلامرضا غفاری و حسین رمضانی، چاپ اول، تهران: کویر.
قاسمی اردهانی، علی و علی حسینی راد (1387). جریان‌های مهاجرت داخلی ایران طی دهه85-1375، فصلنامه جمعیت، شماره  65 و 66، صص 26-1.
قاسمی اردهایی، علی و رضا نوبخت (1395). علل و تعیین‌کننده‌های جریان‌های مهاجرت معکوس در ایران، نامه انجمن جمعیت‌شناسی ایران، سال 11، شماره 21، صص 70-41.
قاسمی اردهایی، علی، رضا نوبخت و شفیعه قدرتی (1397). بررسی تطبیقی ویژگی‌های جمعیتی-اقتصادی مهاجران شهر به ‌روستا با کلان‌شهری در ایران، فصلنامه مطالعات توسعه اجتماعی- فرهنگی، دوره 7، شماره 1، صص 169-143.
قاسمی، مریم، جعفر جوان و زهرا صابری (1393).  تحلیلی بر علل شکل‌گیری مهاجرت معکوس در نواحی روستایی شهرستان بینالود، فصلنامه مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، سال 4، شماره 4، صص 38-15.
 قاسمی‌اردهایی، علی و حسین محمودیان (1393). انواع و اندازه شبکه‌های مهاجرتی مهاجران از استان آذربایجان شرقی ساکن در استان تهران، مجلة جامعه‌شناسی ایران، دوره 15، شماره 3، صص 28-3.
کرسول، جان و ویکی پلاتو کلارک (1390). روش‌های پژوهش ترکیبی، ترجمه علیرضا کیامنش و جاوید سرایی، تهران: انتشارات اییژ.
کلمن، جیمز (1377).  بنیادهای نظریه اجتماعی، ترجمه منوچهر صبوری، تهران: نی.
لوکاس، دیوید و پاول میر(۱۳۸۱). درآمدی بر مطالعات جمعیتی، مترجم حسین محمودیان، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
لهسائی‌زاده، عبدالعلی (1368).  نظریات مهاجرت، شیراز: انتشارات نوید.
محمودیان، حسین و سعید مقدس (1394). رابطة سرمایة اجتماعی و رضایتمندی از مهاجرت در شهرستان بهارستان، مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، دوره‌‌ 6، شمارة 6، صص 684-663.
مشفق، محمود و هدایت عیدی تراکمه (1391). سنجش رابطه مشوق‌های دولتی مهاجرت با تمایل به مهاجرت معکوس در ایران (مطالعه موردی کارمندان دفاتر ستادی وزارت جهاد کشاورزی تهران)، فصلنامه جمعیت، سال 19، شماره 81 و 82، صص 18-5.
مطیعی لنگرودی، سیدحسن، مجتبی قدیری معصوم، محمدرضا رضوانی، عبدالحمید نظری و بهمن صحنه (1390). تأثیر بازگشت مهاجران به روستاها در بهبود معیشت ساکنان (مطالعه موردی: شهرستان آق قلا)، فصلنامه پژوهش‌های جغرافیایی انسانی، شماره 78، صص 84-67.
ملاحسنی، حسین (1381). بررسی رابطه بین میزان سرمایه اجتماعی و نوع دینداری در بین دانش آموزان سال سوم دبیرستان در استان گلستان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، رشته جامعه‌شناسی، دانشگاه تربیت مدرس.
نوبخت، رضا، علی قاسمی اردهایی و ولی‌اله رستمعلی‌زاده (1398). علل و تعیین کننده‌های ‌مهاجرت برگشتی در ایران طی دوره 1385-90، دوفصلنامهمطالعاتجمعیتی، دوره 3،  شماره 1، صص 209-183.
وارثی، حمید رضا و کیهان باقری (1392).  بررسی و تحلیل جریان مهاجرت‌های داخلی ایران طی دوره‌ 1390-1385، فصلنامه جمعیت، شماره 83 و84 ، صص 85-67.
وارثی، حمیدرضا و ملیحه ایزدی (1390). تحلیلی بر روند مهاجرت در استان اصفهان در طی سال‌های 1385-1375، فصلنامه جمعیت، شماره 78-77، صص 112-95.
یعقوبی، جعفر و طاهره زبیدی (1397). بررسی انگیزه‌های مهاجرت معکوس و پیامدهای آن در روستاهای شهرستان ایجرود- استان زنجان، فصلنامه پژوهش‌های روستایی، دوره 9، شماره 2، صص 209-196.
Adewale, J. (2005). Socio-economic factors associated with urban-rural migration in Nigeria: a case study of Oyo state, Nigeria, Hum.Ecol, 17(1): 13-16.
Andersen, L. (2002). Rural-Urban Migration in Bolivia: Advantages and Disadvantages, Institute De Investigation Socio-Economics, Universidad Catholic Bolivian, Lapaz, Bolivia: 1-15
Bovenkerk, F. (2012). The sociology of return migration: A bibliographic essay (Vol. 20). Springer Science & Business Media.‏
Cassarino, J. P. (2004), Theorising return migration: The conceptual approach to return migrants revisited, International Journal on Multicultural Societies (IJMS), Vol. 6, No. 2: 253-279.
Coleman, J. (1988). Social Capital in the Creation of Human Capital, American Journal of Sociology, 94: 95-120.
Collier, W., M. Piracha & T. Randazzo (2011). Remittances and return migration, IZA Discussion Paper Series, 6091: 1-31.
De Haas, H. (2010). Migration and development: A theoretical perspective 1. International migration review, 44(1): 227-264.
Edward, T. J. (2003). Migration models. In: Demeny, P and Mcnicoll, G. Encyclopedia of population. Macmillan: USA. 
Emerson Augusto. BAPTISTA, CAMPOS, J., & RIGOTTI, J. I. R. (2017). Return migration in Brazil. Mercator (Fortaleza), 16:1-18.
Farrell, M., M. Mahon & J. McDonagh (2012). The rural as a return migration destination, European Countryside,Vol. 4 No. 1: 31-44.
Gelderblom, D. (2018). The limits to bridging social capital: Power, social context and the theory of Robert Putnam. The Sociological Review, 66(6): 1309-1324.
Girma, H. (2017). The salience of gender in return migration, Sociology Compass, 11(5): 2-9.
Ma, Z. (2002). Social-capital mobilization and income returns to entrepreneurship: the case of return migration in rural China, Environment and Planning A, 34(10): 1763-1784.‏
Okali, D, E. Okpara & J. Olawoye (2001). The Case of Aba and its Region, Southeastern Nigeria, Working Paper Series on Rural-Urban Interactions and Livelihood Strategies, Working Paper 4, Human Settlements Programmed IIED, 3 End Sleigh Street, London, WCIH ODD.
Ping, H. and Zh. Shaohua (2005). Internal migration in China: linking it to development”. IOM (International Organization for Migration). Regional Conference on Migration and Development in Asia, Lanzhou, China: Department for International Development, Ministry of Foreign Affairs: 65-84.
Rérat, Patrick. (2014). The selective migration of young graduates: Which of them return to their rural home region and which do not?, Journal of Rural Studies, 35: 123-132.
Rippl, S., N. Bücker, A. Petrat, & K. Boehnke (2010). Crossing the frontier: transnational social integration in the EU’s border regions. International Journal of Comparative Sociology, 51(1-2): 5-31.‏
Stark, O. (2018). Behavior in reverse: Reasons for return migration. Behavioral Public Policy: 1-23.‏
Tran, N. T., M., M. P. Cameron, & J. Poot (2018). Local Institutional Quality and Return Migration: Evidence from Viet Nam, International Migration, 57(4): 75-90.
Von Reichert, Christiane; Cromartie, John B; Arthun, Ryano. (2013). Impacts of Return Migration on Rural U.S. Communities, Rural Sociology, 79: 200-226.
Wang, Wenfie Winnie. (2004). “Urban-rural return labor migration in China: a case study of Sichuan and Anhui provinces”. Department of Geography UCLA. Available on.
White, M. & D. P. Lindstrom (2005) Internal migration. In: Poston, D and Micklin, M. Handbook of Population: 311-347. Plenum Publishers: USA. 
Zohry, O. (2003). Rural-urban migration in Egypt and other developing countries: a statistical and literature review. Available on: http://www.zohry.com/thesis/chapter3.pdf: 27-88.