دوفصلنامه مطالعات جمعیتی

شماره جاری

بر اساس شماره‌های نشریه

بر اساس نویسندگان

بر اساس موضوعات

نمایه نویسندگان

نمایه کلیدواژه ها

درباره نشریه

اهداف و چشم انداز

اعضای هیات تحریریه

اصول اخلاقی انتشار مقاله

بانک ها و نمایه نامه ها

پیوندهای مفید

پرسش‌های متداول

فرایند پذیرش مقالات

اخبار و اعلانات

اطلاعات آماری نشریه

راهنمای تنظیم مقاله

راهنمای ارسال مقاله

فایل الگوی تنظیم مقاله

فرم تعارض منافع / تعهدنامه

وظایف و تعهدات

راهنمای داوری

اسامی همه داوران نشریه

اسامی داوران به تفکیک سال

عوامل تعیین‌کننده کاهش بُعد خانوار در ایران طی چهار دهه اخیر

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار جمعیت‌شناسی، گروه علوم اجتماعی، دانشکده علوم اقتصادی و اجتماعی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان

2 استاد جمعیت‌شناسی دانشگاه تهران و استاد افتخاری دانشگاه ملبورن استرالیا

چکیده

اگرچه دانش جمعیّت­شناسی و مطالعات مرتبط با این حوزه در ایران طی چند دهه اخیر رشد قابل‌ملاحظه‌ای داشته­اند، اما جمعیّت‌شناسی خانوار و بالاخص تغییرات در بُعد خانوار با استقبال کمتری روبرو بوده است. مطالعات انجام شده در این زمینه عمدتاً مقطعی، در مقیاس جغرافیایی کوچک و یا توصیفی هستند. مطالعه حاضر با اتخاذ یک رویکرد طولی (شبه پانلی) و بر اساس داده­های طرح هزینه و درآمد خانوار، تحوّلات رخ‌داده در میانگین بُعد خانوار در ایران و عوامل مؤثّر بر آن را طی دوره 1397-1363 مورد بررسی قرار داده است. یافته­ها نشان داد که در مدّت مذکور، میانگین بُعد خانوار حدود دو نفر کاهش داشته است (از 4/5 در دهه 1360 به 4/3 در دهه 1390). همچنین، نتایج مدل­های سری زمانی فضا-حالت حاکی از این است که در طول دوره مورد بررسی از میزان تأثیرگذاری متغیّرهای باروری، ازدواج و شهرنشینی بر بُعد خانوار کاسته شده و در طرف مقابل، تأثیر منفی شاخص­های طلاق، امید زندگی، تورّم اقتصادی، و هزینه­های مسکن رو به افزایش گذاشته است. مدل­های سلسله­مراتبی سن-­دوره-کوهورت نیز نشان داد که حضور افراد در کوهورت‎های مختلف بر بُعد خانوار آن‎ها تأثیرگذار است. لذا به منظور شناخت بهتر تغییرات پدیده­های جمعیتی، علاوه بر شرایط مقطعی، توجّه به دوره‌ها و کوهورت‌هایی که افراد در آن‌ها حضور دارند ضروری است؛ زیرا کوهورت­های مختلف معمولاً از تجارب متفاوتی برخوردارند که این امر منجر به بروز رفتارهای متفاوتی از سوی آن­ها خواهد شد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Determinants of Household Size Decline in Iran Over the Last Four Decades

نویسندگان [English]

  • Milad Bagi 1
  • Mohammad Jalal Abbasi-Shavazi 2

1 Assistant professor of Demography, Department of Social Sciences, Faculty of Economic and Social Sciences, Bu-Ali Sina University

2 Professor of Demography, University of Tehran, Honorary Professor, University of Melbourne, Australia

چکیده [English]

Despite a significant rise in demographic knowledge and related studies in Iran over the recent decades, lower attention has been paid to household demography, particularly, changes in the average household size in Iran. Most conducted studies are mainly cross-sectional, small-scale and/or descriptive. The present study investigated the changes in the average household size, and its determinants in Iran over the period 1984-2018 using a longitudinal approach (quasi-panel) and based on the Household Income and Expenditure Survey (HIES) data. The results revealed that the average household size has decreased about an average of 2 people (from 5.4 persons per household in 1980s to 3.4 in 2010s). Moreover, the results of space-state time-series models showed that the effect of variables of fertility, marriage and urbanization on household size has been reduced, while the negative effects of divorce, life expectancy, inflation rate and housing costs have been risen over this period. Based on hierarchical age-period-cohort models, the presence of people in different cohorts has also affected their household size. This result shows that in addition to period analysis, cohort approach should be taken into account for a better understanding of changes in the demographic phenomena across time because people in various cohorts usually have distinctive experiences which may lead to different behaviors.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Household
  • Household size
  • Cohort
  • Housing costs
  • Hierarchical age-period-cohort models
  • Iran
مراجع
ﺍﺑﺮﺍﻫﯿﻤﯽ، ﻋﻠﯽ (1396). ﻣﺴﮑﻦ ﺩﺭ ﺁﯾﻨﺪﻩ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﺧﺎﻧﻮﺍﺭ، ﺑﺎﺯﺍﺭ ﻭ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ، ﺷﻤﺎﺭﻩ 19 ﻭ 29، ص 71.
اسلامی، سیف­الله (1393). اندازه‌گیری  شاخص رفاه اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ  طی چهار دﻫﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﻬﺮی ﮐﺸﻮر، مجله اقتصادی، شماره­های 5 و 6، صص 28-5.
آسایش، فاطمه و جعفر رحمانی شمسی (1395). بررسی سطح رفاه خانوارهای شهری و روستایی استان یزد و مقایسه‌ آن با کشور ۱۳۸۱-۱۳۹۳، دوماهنامه تحلیلی-پژوهشی آمار، پژوهشکده آمار، جلد 4، شماره 2، صص 26-21.
باقری، محسن (1384). تأثیر  بُعد خانوار بر تحرک اجتماعی، مطالعات علوم اجتماعی ایران، سال 2، شماره 3، صص 47-22.
بگی، میلاد (1397). پویایی خانوار در ایران: عوامل تعیین‎کننده تغییرات در ترتیبات زندگی افراد، ساختار و بُعد خانوار در سه دهه اخیر، پایان­نامه دوره دکتری، گروه جمعیت­شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران.
ﭘﺎﯾﺪﺍﺭ ﻓﺮ، علی‌اکبر و رحمت‌الله ﺻﺪﯾﻖ ﺳﺮﻭﺳﺘﺎﻧﯽ (1354). ﻓﺰآﯾﻨﺪ ﻧﻮﺳﺎﺯﯼ ﻭ ﺑﻌﺪ ﺧﺎﻧﻮﺍﺭ (ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺍﺳﺘﺎﻧﯽ ﺩﺭ ﺍﯾﺮﺍﻥ)، ﺧﺮﺩ ﻭ ﮐﻮﺷﺶ، ﺷﻤﺎﺭﻩ 81، صص 90-73.
پناهی، حسین، توکل آقایاری­هیر و سید علی آل­عمران (1396الف). بررسی روند بی‌ثباتی قیمت مسکن شهری در ایران، اقتصاد شهری، دوره 2، شماره 2، صص 70-55.
پناهی، حسین، توکل آقایاری­هیر و سید علی آل­عمران (1396ب). بررسی روند بی‌ثباتی قیمت مسکن روستایی در ایران، اقتصاد شهری، دوره 2، شماره 2، صص 127-99.
ترابی، فاطمه، محمد میرزایی و محمد حدادی (1397). تعیین‌کننده‌های بُعد خانوار در شهرستان‌های ایران در سال 1390، نامه انجمن جمعیّت‌شناسی ایران، سال 13، شماره 25، صص 132-107.
چگنی، علی (1396). سرمقاله، فصلنامه علمی اقتصاد مسکن، شماره 60، صص 9-7.
حدادی، محمد (1394). بررسی تعیین‌کننده‌های بعد خانوار در ایران در سال ۱۳۹۰، پایان‌نامه دوره کارشناسی ارشد رشته جمعیت­شناسی، گروه جمعیت­شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران.
حقیقتیان، منصور (1391). بررسی تأثیر شهرنشینی بر روابط اجتماعی در شهر بوشهر (آزمون نظریه لوئیس ویرث)، مجله پژوهش و برنامه­ریزی شهری، سال 3، شماره 8، صص 50-39.
دربندی، ابوالقاسم (1371). ﻋﻮﺍﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺩﺭ ﮐﺎﻫﺶ ﺑﻌﺪ ﺧﺎﻧﻮﺍﺭ، بررسی‌های ﺁﻣﺎﺭ ﺭﺳﻤﯽ ﺍﯾﺮﺍﻥ، شماره 32، صص 20-15.
رضایی قهرودی، زهرا ( 1392). بررسی ویژگی‎های اجتماعی و اقتصادی خانوارهای زن سرپرست، دوماهنامه تحلیلی-پژوهشی آمار، پژوهشکده آمار، جلد ۱، شماره ۴، ص 18-12.
ﺯﻣﺎﻥ ﺯﺍﺩﻩ، ﺣﻤﯿﺪ، و اصغر ﺷﺎﻫﻤﺮﺍﺩﯼ (1390). ﺑﺮﺁﻭﺭﺩ ﺧﻄﻮﻁ ﻓﻘﺮ ﺩﺭ ﺍﯾﺮﺍﻥ ﺑﺮ ﺍﺳﺎﺱ ﺑﻌﺪ ﺧﺎﻧﻮﺍﺭ، ﺗﺤﻘﯿﻘﺎﺕ مدل‌سازی ﺍﻗﺘﺼﺎﺩﯼ، ﺷﻤﺎﺭﻩ 6، صص 18-1.
زنجانی، حبیب­الله (1385). تحول جمعیت­شناختی خانوار در ایران، نامه انجمن جمعیت­شناسی ایران، سال 1، شماره 1، ص 80-61.
شاهنوشی، مجتبی (1370). بررسی عوامل مؤثر بر بُعد خانوار با کاربرد مدل­های علی نمونه استان اصفهان، سمینار بررسی مسائل جمعیتی ایران، مرکز جمعیت­شناسی، دانشگاه شیراز.
عباسی­شوازی، محمدجلال و میمنت حسینی چاووشی (1392). تحوّلات باروری در چهار دهه‎ی اخیر،گزارش طرح پژوهشی، پژوهشکده آمار.
ﻋﻠﻤﯽ، ﺯﻫﺮﺍ و فهیمه ﻋﻠﯽ ﺗﺒﺎﺭ (1391).  ﺍﺛﺮ ﺁﻣﻮﺯﺵ ﻭ ﺑﻌﺪ ﺧﺎﻧﻮﺍﺭ ﺑﺮ ﺍﺣﺘﻤﺎﻝ ﺧﺮﻭﺝ ﺍﺯ ﻓﻘﺮ ﺩﺭ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﻬﺮﯼ ﺍﯾﺮﺍﻥ ﺩﺭ ﺩﻭ ﺳﺎﻝ 1384 ﻭ 1388، ﺭﻓﺎﻩ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﯽ، ﺷﻤﺎﺭﻩ 64، صص142-109.
عینی‌زیناب حسن، فریده شمس ‌قهفرخی، علیرضا ساجدی، اردشیر خسروی، علیرضا زاهدیان، زهرا رضائی قهرودی و همکاران (1394). مدل‌سازی و پیش‌بینی مرگ‌ومیر در ایران ۱۴۲۰-۱۳۷۵، مجله تحقیقات نظام سلامت حکیم، دوره ۱۸، شماره ۴، صص ۳۳۶-۳۴۶.
فتحی، الهام (1393). تحوّلات خانوار در ایران، دوماهنامه تحلیلی-پژوهشی آمار، پژوهشکده آمار، جلد 2، شماره 5، صص 15-12.
فرحزادی، مهدی (1393). بررسی نوع محل سکونت خانوارهای کشور بر اساس نتایج سرشماری‌های عمومی نفوس و مسکن ۱۳۶۵ تا ۱۳۹۰، دوماهنامه تحلیلی-پژوهشی آمار، پژوهشکده آمار، جلد 2، شماره 2، صص 13-11.
فلاح، محسن، زهره خانی و  مریم جوادی (1394). بررسی وضعیّت رفاه خانوارهای دارای سرپرست جوان طی سال‌های ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۰، دوماهنامه تحلیلی-پژوهشی آمار، پژوهشکده آمار، جلد 3، شماره 3، صص 24-19.
قاسمی محمدرضا، اربابیان شیرین، جعفری الناز (1391). اندازه‌گیری حباب قیمت مسکن در ایران طی دوره زمانی ۱۳۹۰-۱۳۷۰. فصلنامه تحقیقات توسعه اقتصادی. دوره ۲، شماره 8، صص 104-۸۵.
محمدزاده، پرویز، فیروز فلاحی و صمد حکمتی فرد (1389). بررسی فقر و عوامل تعیین­کننده آن در بین خانوارهای شهری کشور، فصلنامه تحقیقات مدل‌سازی اقتصادی، شماره 2، صص 41-64
ﻧﮕﻬﺪﺍﺭﯼ، ﺍﺑﺮﺍﻫﯿﻢ، خسرو ﭘﯿﺮﺍﯾﯽ، غلامرضا ﮐﺸﺎﻭﺭﺯ ﺣﺪﺍﺩ، و علی ﺣﻘﯿﻘﺖ (1393). ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺧﻂ ﻓﻘﺮ ﺧﺎﻧﻮﺍﺭﻫﺎﯼ ﺭﻭﺳﺘﺎﯾﯽ ﺍﯾﺮﺍﻥ ﺑﺮ ﺍﺳﺎﺱ ﺑﻌﺪ ﺧﺎﻧﻮﺍﺭ 1390-1385، ﺭﻭﺳﺘﺎ ﻭ ﺗﻮﺳﻌﻪ، ﺳﺎﻝ 17، ﺷﻤﺎﺭﻩ 4، صص 172-155.
نیلی، مسعود (1396). اقتصاد ایران در نقطه چرخش؟، روزنامه دنیای اقتصاد، شماره 4015، شنبه نوزدهم فروردین، ص 1.
Abbasi-Shavazi, M. J., & McDonald, P. (2008). Family change in Iran: Religion, revolution, and the state. International family change: Ideational perspectives, 177-198.
Abbasi-Shavazi, M. J., McDonald, P., & Hosseini-Chavoshi, M. (2009). The fertility transition in Iran (Vol. 75, pp. 191-195).
Aghajanian, A., & Thompson, V. (2013). Household Size and Structure in Iran: 1976-2006. Open Family Studies Journal, 5, 1-9.
Alwin D. F. (2017). Age-Period-Cohort Model, availiable at 2017”: Age-Period-Cohort Model.
Berquó, E., & Xenos, P. (Eds.) (1992). Family systems and cultural change. Oxford: Clarendon Press.
Bongaarts, J. (2001). Household size and composition in the developing world in the 1990s. Population studies, 55(3), 263-279.
Bongaarts, J., & Zimmer, Z. (2002). Living arrangements of older adults in the developing world: an analysis of demographic and health survey household surveys. The Journals of Gerontology, Series B: Psychological Sciences and Social Sciences, 57(3), S145-S157.
Bradbury, M., Peterson, M. N., & Liu, J. (2014). Long-term dynamics of household size and their environmental implications. Population and Environment, 36(1), 73-84.
Burch, T. K. (1979). Household and family demography: A bibliographic essay. Population Index, 173-195.
Burch, T. K. (1995). Theories of household formation: Progress and challenges. Household demography and household modelling, 85Á107.
Burch, T. K., & Matthews, B. J. (1987). Household formation in developed societies. Population and development review 495-511.
Dunne, T. (2012). Household formation and the great recession. Federal Reserve Bank of Cleveland, August 23, 2012-12.
Francesca, C., L.N. Ana, M. Jérôme, et al. (2011). OECD Health Policy Studies Help Wanted? Providing and Paying for Long-term Care: Providing and Paying for Long-term Care. OECD Publishing.
Freedman, V. A. (1996). Family Structure and the Risk of Nursing Home Admission. Journal of Gerontology, 51B (2), S61–S69.
Fry, R. (2019). The number of people in the average U.S. household is going up for the first time in over 160 years, Pew Research Center, Available at: https://pewrsr.ch/2mEhnMa.
Haberkern, K. (2011). The Role of the Elderly. The Future of Families to 2030, OECD, Paris.
Harkness, S. (2011). Low-income Families and Social Cohesion. The Future of Families to 2030, OECD, Paris.
Haurin, D. R., Hendershott, P. H., & Kim, D. (1990). Real Rents and Household Formation: The Effect of the 1986 Tax Reform Act (No. w3309). National Bureau of Economic Research.
King, M., & Preston, S. H. (1990). “Who lives with whom? Individual versus household measures”. Journal of Family History, 15(2), 117-132.
Kobrin, F. E. (1976). The fall in household size and the rise of the primary individual in the United States. Demography, 13(1), 127-138.
Lee, K. O., & Painter, G. (2013). What happens to household formation in a recession? Journal of Urban Economics, 76, 93-109.
Li, M., Zhang, Z. Zhang, et al. (2013). Rural-urban Differences in the Long-term Care of the Disabled Elderly in China. PloS One, 8(11), e79955.
Lin, G. (2001). Reading changes in family support through regional development in China. Research Paper, 16.
Lutz, W. (2013). Demographic metabolism: A predictive theory of socioeconomic change. Population and Development Review, 38, 283-301.
Mannheim, K. (1970). The problem of generations. Psychoanalytic review, 57(3), 378-404.
McMaken, R. (2018). Household-Formation numbers are back to recession-Era level, Mises institute.
Paydarfar, A. A. (1975). The modernization process and household size: A provincial comparison for Iran. Journal of Marriage and the Family, 446-452.
Ryder, N. B. (1965). The Cohort as a Concept in the Study of Social Change”. American Sociological Review, 30: 843–861
Stinner, W. F. (1982). Modernization and household size and structure in the urban and rural Philippines. Journal of Southeast Asian Studies, 13(1), 120-132.
Zeng, Y., L. Li, and Z. Wang. )2017(. Households and Home-based Energy Consumption Projections in Hebei Province of China, part of the final report of the Asian Development Bank Technical Assistance Project (TA-9042 PRC).
دوفصلنامه مطالعات جمعیتی
دوره 6، شماره 1 - شماره پیاپی 11
خرداد 1399
صفحه 3-36
فایل ها
سابقه مقاله
  • تاریخ دریافت: 09 فروردین 1399
  • تاریخ بازنگری: 12 مرداد 1399
  • تاریخ پذیرش: 29 تیر 1399
هم رسانی
ارجاع به این مقاله
آمار